صفحه اصلیدسته بندی نشده
ارگونومی چیست؟ طراحی ارگونومیک به چه طراحی‌ای گفته می‌شود؟
اردیبهشت
ارگونومیک علم تناسب انسان و محیط است که با طراحی محیط کار، محصولات و سیستم‌ها به سلامتی، راحتی و کارایی بیشتر افراد کمک میکند. در دنیای پرمشغله امروز که سلامتی و کارایی انسان در نخستین درجه از اهمیت قرار دارد، طراحی ارگونومیک به عنوان علم تناسب انسان و محیط، نقشی کلیدی در ایجاد محیط‌های کار، محصولات و سیستم‌هایی ایمن، راحت و کارآمد بر عهده دارد.
این مقاله به بررسی مزایای طراحی ارگونومیک در سه زمینه اصلی کاهش خستگی و افزایش کارایی، کاهش خطرات و آسیب‌ها و افزایش رضایت و کیفیت زندگی می‌پردازد. در ادامه هر یک از این مزایا به طور تفصیلی بررسی شده و نمونههایی از کاربرد طراحی ارگونومیک در زمینه‌های مختلف ارائه شده است.
ارگونومی چیست؟
ارگونومی (Ergonomics) که به عنوان فاکتورهای انسانی (Human Factors) نیز شناخته می‌شود، دانشی است که به طراحی محیط کار، محصولات و سیستم‌ها به گونه‌ای متناسب با توانایی‌ها و محدودیت‌های انسان می‌پردازد. هدف از ارگونومی ایجاد تناسب بین انسان و محیط است تا از این طریق سلامتی، راحتی و کارایی افراد را افزایش دهد.
ارگونومی از دو کلمه یونانی ergon به معنی کار و nomos به معنی قانون تشکیل شده است. این علم در واقع به دنبال ایجاد قوانینی برای طراحی است که متناسب با کار و توانایی‌های انسان باشد.
علم ارگونومی در اوایل قرن بیستم میلادی با هدف کاهش خستگی و افزایش کارایی کارگران در کارخانه‌ها شکل گرفت. در طول جنگ جهانی دوم، از اصول ارگونومی برای طراحی تجهیزات نظامی استفاده شد تا کارایی سربازان افزایش یابد. پس از جنگ این دانش به سایر زمینه‌ها مانند طراحی محیط‌های اداری، محصولات و تجهیزات پزشکی گسترش یافت.
طراحی ارگونومیک چیست و بر چه اصولی استوار است؟
طراحی ارگونومیک به طراحی محیط کار، محصولات و سیستم‌ها با توجه به اصول ارگونومی گفته می‌شود. هدف از طراحی ارگونومیک ایجاد تناسب بین انسان و محیط است تا از این طریق سلامتی، راحتی و کارایی افراد را افزایش دهد.
اصول ارگونومی بر اساس توانایی‌ها و محدودیت‌های انسان استوار بوده و شامل موارد زیر است:
- آناتومی: این طراحی باید با ساختار بدن انسان متناسب باشد.
- فیزیولوژی: طراحی ارگونومی باید با عملکردهای بدن انسان مانند تنفس، گردش خون و عضلات سازگار باشد.
- روانشناسی: طراحی باید با توانایی‌های ذهنی انسان مانند ادراک، توجه و حافظه همخوانی داشته باشد.
مزایای طراحی ارگونومیک
استفاده از طراحی ارگونومیک علاوه بر زیبایی و تناسبی که ایجاد میکند، با مزایای زیر نیز همراه است:
کاهش خستگی و افزایش کارایی:
طراحی ارگونومیک با کاهش عوامل خستگی مانند نشستن نامناسب، تنش عضلانی و فشار روانی، خستگی افراد را کاهش می‌دهد. طراحی محیط کار و محصولات ارگونومیک با افزایش راحتی و انگیزه، کارایی افراد را افزایش می‌دهد. مطالعات نشان داده‌اند که طراحی ارگونومیک میتواند بهره‌وری را تا 25% افزایش دهد.
کاهش خطرات و آسیب‌ها:
طراحی ارگونومیک با کاهش عوامل خطر مانند نشستن نامناسب، حرکات تکراری و نیروی بیش از حد، خطرات ارگونومیکی و آسیب‌های اسکلتی عضلانی را کاهش می‌دهد.
آسیب‌های اسکلتی عضلانی یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامتی در محیط کار است که میتواند منجر به درد، ناتوانی و از کارافتادگی شود. طراحی ارگونومیک میتواند هزینه‌های مرتبط با آسیب‌های اسکلتی عضلانی را تا 50% کاهش دهد.
افزایش رضایت و کیفیت زندگی:
طراحی ارگونومیک با افزایش راحتی، سلامتی و کارایی افراد، رضایت و کیفیت زندگی آنها را افزایش می‌دهد.
طراحی محیط کار، محصولات و تجهیزات ارگونومیک میتواند کیفیت زندگی افراد را در محل کار، منزل و محیط‌های دیگر بهبود بخشد. بر اساس آمار به دست آمده، طراحی ارگونومیک میتواند رضایت شغلی را تا 20% افزایش دهد.
علاوه بر مزایای ذکر شده، طراحی ارگونومیک میتواند:
- محیط کار را ایمن‌تر کند.
- به حفظ محیط زیست کمک کند.
- به افراد کم‌توان کمک کند تا در محیط کار و جامعه مشارکت فعال داشته باشند.
در نتیجه، طراحی ارگونیک یک رویکرد سودمند برای افراد، سازمان‌ها و جامعه است که تلاش برای بهرهبرداری بهتر از آن هوشمندانه، عملی و مفید خواهد بود.
نمونههایی از طراحی ارگونومیک
بسیاری از ما با وجود استفاده روزمره از محصولاتی با طراحی ارگونومیک، آشنایی تخصصی با این نوع طراحی نداشته و حتی در مواردی قادر به تشخیص آنها نیستیم! معرفی نمونههایی از این نوع طراحی و لوازم و تجهیزاتی که به این روش طراحی شدهاند میتواند در بالا بردن سطح آگاهی عمومی نسبت به این دانش و نتایج آن تاثیرگذار باشد.
نمونه‌های کاربرد طراحی ارگونومیک:
محیط کار:
تنظیم ارتفاع صندلی و میز کار: با تنظیم ارتفاع صندلی و میز کار متناسب با قد و اندام فرد، می‌توان از نشستن نامناسب و آسیب‌های اسکلتی عضلانی جلوگیری کرد.
استفاده از کیبورد و موس ارگونومیک: کیبورد و موس ارگونومیک با طراحی متناسب با دست و انگشتان، فشار و تنش عضلانی را کاهش می‌دهند.
طراحی مناسب فضای کار: طراحی مناسب فضای کار با عناصر مناسب مانند نورپردازی، تهویه و رنگ، میتواند خستگی و استرس را کاهش و کارایی را افزایش دهد.
محصولات:
طراحی صندلی‌های ارگونومیک: صندلی‌های ارگونومیک با پشتیبانی مناسب از کمر و گردن، از حالت نامناسب و آسیب‌های اسکلتی عضلانی جلوگیری می‌کنند.
طراحی ابزار و تجهیزات با دسته‌های مناسب: ابزار و تجهیزات با دسته‌های مناسب با طراحی متناسب با دست، فشار و تنش عضلانی را کاهش می‌دهند.
طراحی لباس‌های کار ارگونومیک: لباس‌های کار ارگونومیک با طراحی مناسب و استفاده از مواد مناسب، راحتی و کارایی افراد را افزایش می‌دهند.
تجهیزات:
طراحی تجهیزات پزشکی ارگونومیک: تجهیزات پزشکی ارگونومیک با طراحی متناسب با بدن انسان، استفاده از آنها را راحت و ایمن میکند.
طراحی تجهیزات ورزشی ارگونومیک: تجهیزات ورزشی ارگونومیک با طراحی متناسب با حرکات ورزشی، احتمال آسیب‌دیدگی را کاهش و کارایی ورزشکاران را افزایش می‌دهد.
طراحی خودروهای ارگونومیک: خودروهای ارگونومیک با طراحی متناسب با بدن انسان، رانندگی را راحت و ایمن میکند.
علاوه بر موارد ذکر شده، طراحی ارگونومیک در طراحی مبلمان، محیط‌های آموزشی، محیط‌های بازی و بسیاری زمینه‌های دیگر کاربرد دارد.
سخن آخر
ارگونومی به عنوان دانشی نوین، نقشی حیاتی در زندگی امروزی انسان ایفا میکند. با توجه به رشد روزافزون فناوری و تغییر سبک زندگی، اهمیت ارگونومی هر روز بیشتر می‌شود. طراحی ارگونومیک با ایجاد تناسب بین انسان و محیط، سلامتی، راحتی و کارایی افراد را در محیط کار، محیط زندگی و سایر محیط‌ها افزایش می‌دهد.
ارگونومی تنها به سلامتی جسمی انسان محدود نمی‌شود، بلکه سلامتی روانی و کیفیت زندگی افراد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به مزایای بسیار ارگونومی، ضروری است که این دانش در تمامی سطوح جامعه معرفی و ترویج شود.
آینده ارگونومی بسیار درخشان است. با پیشرفت فناوری و افزایش آگاهی مردم، کاربرد ارگونومی در زمینه‌های مختلف گسترش خواهد یافت. به امید روزی که اصول ارگونومی در طراحی تمامی محیط‌ها و محصولات به کار گرفته شود و شاهد جهانی سالم‌تر، راحت‌تر و کارآمدتر باشیم.